fertilizer for soybean प्रिय शेतकरी बंधूंनो! आपल्या शेतीमध्ये सोयाबीन पिकाचे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हे पीक केवळ तेलबिया उत्पादनासाठीच नाही तर मातीची सुपीकता वाढवण्यासाठीही उपयुक्त आहे. मात्र, अनेकदा योग्य खत व्यवस्थापनाच्या अभावामुळे आपल्याला अपेक्षित उत्पादन मिळत नाही. म्हणूनच आज आपण सोयाबीन पिकातील संपूर्ण खत व्यवस्थापनाबद्दल सविस्तर चर्चा करूया.
सोयाबीनच्या मूलभूत पोषणावश्यकता
सोयाबीन पिकाची वाढ आणि विकास योग्य रीतीने व्हावा यासाठी मुख्यतः तीन प्रमुख पोषक तत्त्वांची आवश्यकता असते. नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम या तिन्ही घटकांचा समतोल राखणे अत्यावश्यक आहे. यांच्या व्यतिरिक्त द्वितीयक आणि सूक्ष्म पोषक द्रव्यांचाही विचार करावा लागतो.
नायट्रोजनची भूमिका आणि विशेषता
सोयाबीन हे शेंगवर्गीय पीक असल्याने याच्या मुळांमध्ये रायझोबियम नावाच्या जिवाणूंची उपस्थिती असते. हे जिवाणू वातावरणातील मुक्त नायट्रोजन शोषून घेऊन त्याचे रूपांतर करून पिकाला उपलब्ध करून देतात. या प्राकृतिक प्रक्रियेमुळे सोयाबीन पिकाला बाहेरून जास्त नायट्रोजन पुरवठ्याची गरज भासत नाही. तथापि, पिकाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात थोड्या प्रमाणात नायट्रोजनचा वापर उपयुक्त ठरतो.
फॉस्फरसचे महत्त्व
सोयाबीन पिकाच्या संपूर्ण जीवनचक्रात फॉस्फरसची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असते. मुळांच्या प्रारंभिक विकासापासून ते अंतिम उत्पादनापर्यंत फॉस्फरसची उपस्थिती आवश्यक असते. हे पोषक तत्त्व फुलांच्या निर्मितीसाठी, शेंगा बांधण्यासाठी आणि बियांच्या पूर्ण विकासासाठी अपरिहार्य आहे. तसेच प्रकाशसंश्लेषणाद्वारे निर्माण झालेल्या ऊर्जेचे वितरण पिकाच्या विविध भागांमध्ये करण्याचे काम फॉस्फरस करते.
पोटॅशियमचा योगदान
पोटॅशियम हे पोषक तत्त्व पिकाच्या एकूण आरोग्यासाठी अत्यावश्यक आहे. दुष्काळी परिस्थितीत पाण्याचा तुटवडा सहन करण्याची क्षमता पोटॅशियममुळे वाढते. रोगांच्या आक्रमणापासून बचाव करण्यासाठी आणि पिकाची नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी पोटॅशियम मदत करते. पानांमध्ये तयार झालेले पोषक द्रव्य शेंगा आणि दाण्यांपर्यंत पोहोचवण्याचे महत्त्वाचे कार्य देखील पोटॅशियम करते.
अधिकृत शिफारस आणि खत मात्रा
कृषी संशोधन संस्थांच्या अभ्यासानुसार, सोयाबीन पिकासाठी प्रति एकर १२ किलोग्राम नायट्रोजन, २४ किलोग्राम फॉस्फरस आणि १२ किलोग्राम पोटॅशियम अशी खत मात्रा उत्तम मानली जाते. या प्रमाणात खत देण्यासाठी विविध संयोजने वापरता येतात.
खत संयोजन पर्याय
शिफारस केलेली खत मात्रा पूर्ण करण्यासाठी खालील पैकी कोणतेही संयोजन निवडता येते:
पहिला पर्याय: ५० किलो १२:३२:१६ मिश्र खत + ५० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट + ८-१० किलो सल्फर
दुसरा पर्याय: ५० किलो १४:३५:१४ खत + ५० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट + ८-१० किलो सल्फर
तिसरा पर्याय: ५० किलो १०:२६:२६ खत + ५० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट + ८-१० किलो सल्फर
सल्फरचे विशेष फायदे
सल्फर हे द्वितीयक पोषक तत्त्व सोयाबीन पिकासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. दाण्यांमधील तेलाचे प्रमाण वाढवण्यासाठी सल्फरची भूमिका महत्त्वाची असते. तसेच मातीचा अम्लता-क्षारता संतुलन राखण्यासाठी आणि इतर पोषक द्रव्यांची उपलब्धता सुधारण्यासाठी सल्फर उपयुक्त ठरते.
मातीच्या प्रकारानुसार फरक
कमी सुपीक मातीसाठी: जमिनीत सोयाबीनची वाढ संथ असल्यास, ५० किलो २०:२०:० किंवा २४:२४:० खत वापरावे. यासोबत ५० किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट, २० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश आणि ५ किलो सल्फर द्यावे.
अधिक सुपीक मातीसाठी: जर पिकाची पालवी वाढ जास्त होत असेल तर नायट्रोजनचा वापर कमी करावा. अशा जमिनीत ३ बॅग सिंगल सुपर फॉस्फेट, २० किलो म्युरेट ऑफ पोटॅश आणि ८ किलो सल्फर वापरावे.
सूक्ष्म पोषक तत्त्वांचे महत्त्व
मुख्य पोषक तत्त्वांसोबतच लोह, जस्त, मॅंगनीज यांसारख्या सूक्ष्म पोषक द्रव्यांचीही आवश्यकता असते. यांच्या कमतरतेमुळे पानांवर पिवळेपणा दिसू शकतो. विशेषतः चुनकामी मातीमध्ये ही समस्या अधिक प्रमाणात आढळते. अशावेळी प्रति एकर १० किलो सूक्ष्म पोषक द्रव्य मिश्रण वापरावे किंवा दोन वेळा फवारणी करावी.
खत वापराची पद्धत
खत देताना काही महत्त्वाच्या गोष्टींचा विचार करावा:
- संपूर्ण खत मात्रा पेरणीच्या वेळी बेसल म्हणून द्यावी
- खत मातीत चांगल्या प्रकारे मिसळावे
- पाण्याची व्यवस्था योग्य असल्यास फक्त टॉप ड्रेसिंग देखील करता येते
- मूळखत देताना मातीची ओलावा योग्य असावी
सोयाबीन पिकामध्ये योग्य खत व्यवस्थापन केल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ होऊ शकते. संतुलित पोषण, योग्य मात्रा आणि वेळेवर वापर या तिन्ही गोष्टींचा विचार करून खत व्यवस्थापन केल्यास निश्चितच चांगले परिणाम मिळतील. प्रत्येक शेतकऱ्याने आपल्या मातीची चाचणी करून घेऊन त्यानुसार खत कार्यक्रम आखावा.
अस्वीकरण: वरील माहिती इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवरून घेण्यात आली आहे. आम्ही या बातमीच्या १००% सत्यतेची हमी देत नाही. त्यामुळे कृपया सविचार करून पुढील प्रक्रिया करा. कोणत्याही निर्णयापूर्वी स्थानिक कृषी तज्ञांचा सल्ला घेणे उत्तम राहील.
